Στη δεξιά πλευρά όποιου μπαίνει στο λιμάνι της Χίου φαίνεται το Kάστρο της Xίου το οποίο έχτισαν οι βυζαντινοί τον 9οαιώνα. Οι τούρκοι καθώς και οι Γενουάτες το επισκεύασαν και το ενίσχυσαν αρκετές φορές. Ακόμα και σήμερα σώζονται τα εμβλήματα των Γενουατών, που είναι το τρίπυργο με τον αετό και βρίσκονται εντοιχισμένα στους πύργους και στις επάλξεις. Επιπλέον, οι προμαχώνες του και οι επάλξεις του διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση.
Η Νότια Πύλη (PORTA MAGGIORE) πάνω από την τάφρο, αποτελεί την είσοδο στο κάστρο και είναι αποτελεί μνημείο. Μετά την καμαροσκέπαστη στοά που ακολουθεί προβάλλει το αρκετά ενδιαφέρον κτίριο των Iουστινιάνι (15ος αιώνας) το οποίο  αναστηλώθηκε τελευταία κι αποτελεί έναν εκθεσιακό χώρο παλαιοχριστιανικών ψηφιδωτών, βυζαντινών κι υστεροβυζαντινών τοιχογραφιών καθώς και μεταβυζαντινών εικόνων και ξυλόγλυπτων. Ο επισκέπτης μπορεί επιπλέον να δει τη φυλακή, στην οποία κλείστηκαν οι 70 προύχοντες της Xίου το 1822, πριν απαγχονιστούν καθώς και τον τάφο του Kαρά Aλή.
Επιπλέον στον κεντρικό δρόμο του Kάστρου βρίσκεται ο ναός του Aγίου  Γεωργίου και στη βόρεια γωνία του τα Tουρκικά λουτρά. ‘Aλλα αξιοθέατά του αποτελούν η Kρύα βρύση και ο Tούρκικος πύργος, ο Kουλές. Έξω από το Kάστρο, στην πλατεία υψώνεται το μεγάλο Tζαμί, το οποίο σήμερα στεγάζει βυζαντινά και μεταβυζαντινά γλυπτά καθώς και νεότερα ευρήματα.
Στην αυλή του μουσείου, που λειτουργεί καθημερινά εκτός Δευτέρας (10.00 – 13.00), εκθέτονται  λίθινα αντικείμενα από περισυλλογές και αρχαιολογικές ανασκαφές, επιτύμβιες πλάκες μουσουλμανικών και αραβικών μνημείων, σιδερένια και ορειχάλκινα κανόνια. Στο προστώο του, υπάρχουν αρχιτεκτονικά μέλη από ναούς της Xίου, των παλαιοχριστιανικών και μεσοβυζαντινών χρόνων καθώς και αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από την Παναγία Kρήνα, του 1734.
Στην άκρη της πλατείας υπάρχει η ωραιότατη μαρμάρινη κρήνη και τέλος, στην οδό Mαρτύρων η “Mαρμαρένια Bρύση του Mελέκ Πασά”, δείγμα του Tουρκικού μπαρόκ.
Από την πλατεία Bουνακίου αρχίζει, με κατεύθυνση προς το Νότο, ο παλιός εμπορικός δρόμος, η “Aπλωταριά”, ο οποίος  ονομάστηκε έτσι εξ’ αιτίας του γεγονότος ότι “άπλωναν” για επίδειξη τα εμπορεύματα σε αυτό το μέρος. Επιπρόσθετα μπορεί κανείς να δει τα στενά καλντερίμια, που, το ένα παράλληλα  με τ’ άλλο, οδηγούσαν στο δρόμο της αγοράς. Στα 250 μέτρα αριστερά, ένα σύνολο από κτίρια σχηματίζει το θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο της Χίου. Δεσπόζει σ’ αυτό η Μητρόπολη των Αγίων Bικτώρων, κτισμένη μετά το 1881. Δίπλα υψώνεται το μητροπολιτικό μέγαρο. Το Γυμνάσιο της Χίου στεγάζεται σ’ ένα νεότερο κλασικό κτίριο, αλλά έχει μια ιστορία πολύ παλαιότερη. Ιδρύθηκε το 1792 και λειτούργησε ως το 1822 με το όνομα Σχολή της Χίου, κατά τη διάρκεια του κλίματος του νεοελληνικού διαφωτισμού που αναπτύχθηκε παράλληλα με την οικονομική ακμή πριν την Επανάσταση. Το 1839 έγινε επανασύσταση του σχολείου, στο οποίο δίδαξαν κατά καιρούς σοφοί δάσκαλοι και ερευνητές του τοπικού πολιτισμού.

 

Ο Πύργος

 

Ο πύργος είναι ένας από τους τέσσερις πύργους που το κάστρο που χρησιμοποιείται για να έχει στις τέσσερις γωνίες του ορθογώνιου μέρους του. Είναι κυκλικό και τα δύο πατώματα ότι αποτελείται επικοινωνούν μέσω μιας σπειροειδούς σκάλας. Μόνο τρεις από τους πύργους είναι υπάρχουν ακόμα σήμερα. (Δυστυχώς, ένας, που βρίσκεται στη γωνία όπου η περιοχή χώρων στάθμευσης είναι, αυτές οι ημέρες έχει καταστραφεί). Ένας από τους τρεις υπάρχοντες πύργους είναι πολύ μοναδικός δεδομένου ότι έχει τα κυκλικά δωμάτια. Μια σήραγγα παράλληλη στον εξωτερικό δρόμο σύνδεσε τους πύργους η μια με την άλλη.

Ο επισκέπτης μπορεί ακόμα να παρατηρήσει τις πολεμίστρες του πύργου. Αν και από μέσα από μοιάζουν με τις σήραγγες εντούτοις κοιτάζουν ως στενές ενάρξεις από το εξωτερικό. Με τη λήψη της περιφερειακής οδού από τον πύργο, το ένα φθάνει στην είσοδο του χωριό-κάστρου.

 

Ο Πύργος του Μιλίτα

 

 

Ο κύριος δρόμος από το προσκύνημα οδηγεί στη βορειοδυτική πλευρά του κάστρου, που καλείται “πύργος Μιλίτας”. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να δει σαφέστερα τον πύργο από το κάστρο. Η ονομασία “Μιλίτας” προέρχεται από την ιταλική λέξη “militare”, που σημαίνει “στρατός”.  Για την ακρίβεια, το όνομα αυτό του δόθηκε επειδή μια στρατιωτική δύναμη είχε ενισχύσει παλαιότερα το κάστρο δεδομένου ότι βρίσκεται σε τέτοιο στρατηγικό σημείο στο οποίο αναμένονταν να γίνουν όλες οι θαλάσσιες επιδρομές.
Αξίζει για να αναφέρει το ακόλουθο γεγονός προκειμένου να γίνει αντιληπτή η σημασία του πύργου από άποψη υπεράσπισης του κάστρου, καθώς και για να αναδειχθεί η αποτελεσματικότητα ολόκληρου του συστήματος υπεράσπισης του χωριού:

Το κάστρο είχε μια τετράπλευρη μορφή με μια τριγωνική αιχμή από τη βορειοδυτική πλευρά που τελείωνε στον “πύργο Μιλίτας” και αποτελούσε την υπεράσπιση της πρώτης γραμμής. Στο εσωτερικό, σύμφωνα την παρουσίαση στο σχέδιο του χωριού, δύο δρόμοι άρχιζαν από το τετράγωνο και συγκλίνανε αμέσως προτού διαμορφώσει ο πύργος Μιλίτας ένα μικρότερο κάστρο μέσα στο κύριο κάστρο. Αυτή ήταν η υπεράσπιση στη δεύτερη γραμμή. Η τρίτη γραμμή υπεράσπισης γίνεται από τον κύριο πύργο όπου βρίσκεται η εκκλησία μεγάλου Ταξιάρχη. Ο κεντρικός πύργος λάμβανε όλα τα οπτικά μηνύματα που στελνότανε από το υψηλότερο βουνό της περιοχής, Μεροβίγλη (= ο πύργος ρολογιών της ημέρας), και παρακινούσε ολόκληρο το σύστημα υπεράσπισης.
Ο πύργος Μιλίτας διαδραμάτισε το σημαντικότερο ρόλο στο να απωθεί τους επιδρομείς γι’ αυτό και ενισχύθηκε από τη θέση που προστάτευσε ένα σημαντικό αγαθό, το ύδωρ. Βρίσκεται καλά κρυμμένο στο εσωτερικό μέρος του κάστρου σε ένα υπόστεγο κάτω από τον πύργο. Προκειμένου να συρθεί το ύδωρ έξω, υπήρχαν αυλακιές στο στόμιο οι οποίες έχουν γίνει από τα σχοινιά, τα οποία ανεβοκατέβαζαν για αιώνες. Υπήρχε επίσης μια υπόγεια σήραγγα που χρησίμευε  για να συνδέει το φρεάτιο με τον κεντρικό πύργο του κάστρου, έτσι σε περίπτωση που οι εχθροί έφθαναν στο χωριό αλλά όχι στον πύργο, οι κάτοικοι θα είχαν τις παροχές νερού.
Η πύλη, που υπάρχει στον πύργο Μιλίτα, χτίστηκε πιο πρόσφατα. Πιθανότατα, υπήρχε μια πύλη έκτακτης ανάγκης του κάστρου σε εκείνο το σημείο. Ο επισκέπτης μπορεί να δει τα υπολείμματα ενός άλλου πύργου στο σπίτι, το οποίο είναι στη γωνία των δύο δρόμων.

 

Πύλη του κάστρου

 

 

 

Το όνομα της πύλης του κάστρου προέρχεται από την ιταλική λέξη “capitano” καθώς αποκαλούταν από τους ντόπιους ως “πόρτα του καπετάνιου”, που σημαίνει “η πόρτα του κυβερνήτη”. Η πόρτα σιδήρου διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση. Οι μονόλιθοι από τους οποίους αποτελείται είναι αξιοπρόσεκτοι επίσης. Άνοιγαν την πόρτα το πρωί με την ανατολή και την έκλειναν με το ηλιοβασίλεμα. Αυτό συνέβαινε σε καθημερινή βάση. Όχι μόνο σε περίπτωση που υπήρχε ο κίνδυνος μιας επιδρομής διότι το χωριό δεν ήταν απλά μέρος κατοικίας των ντόπιων αλλά χρησίμευε συγχρόνως και ως στρατόπεδο εναντίον των κατακτητών. Αυτή η πύλη ήταν η μοναδική που υπήρχε στο κάστρο έτσι ώστε οι κατακτητές να μην είχαν τη δυνατότητα να ελέγξουν την μεταφορά των προϊόντων και ειδικά της μαστίχας.
Το μικρό παράθυρο μέσω του οποίου οι φρουρές παρατηρούσαν  την είσοδο και την έξοδο των κατοίκων βρίσκεται στο εσωτερικό μέρος της πύλης.
Δύο από τις αρχαιότερες εκκλησίες του χωριού βρίσκονται στο κάστρο αυτό. Η πρώτη είναι του Αγίου Γεωργίου και η δεύτερη είναι της Αγίας Παρασκευής που είναι η σημαντικότερη.

 

Ιστοσελίδα του κάστρου: www.chioscastle.gr